نحوه و شرایط قصاص
قصاص در لغت به معنی تلافی، سزا و خون به خون می باشد. در قانون اساسی ایران قصاص، دیه، حدود و تعزیری چهار نوع مجازات اسلامی می باشد. که برای محکومین به جرم اعمال می گردد. در حقیقت این عمل حکمی است که در برابر جرم قتل از سوی قاضی دادگاه برای محکومیت قاتل صادر می گردد. ولی اصطلاحا حکمی می باشد که قاضی بر محکوم علیه صادر می نماید. تا هر عملی را که جنایت نموده است عینا روی او اجرا گردد. قصاص قتل نفس و قصاص جرح عضو از مصادیق این مفهوم می باشد که ماده ۱۶ قانون مجازات های اسلامی به آن اشاره می نماید.
شرایط قصاص از دیدگاه قرآن کریم
از دیدگاه قرآن کریم قتل نفس اولین جرمی است که در زمین و در میان انسانها رخ داده است در نتیجه قتل جزو خطراتی بوده است که همواره حیات انسان را به خطر می اندازد. و آشکار است قانون گذار برای مجازات چنین جرمی قوانینی را در نظر گرفته است. پیش از انقلاب قانون، مجازات قتل عمد را اعدام می دانست ولی در سال ۱۳۶۱ بر اساس قانون مجازات قتل عمد، قطع عضو و جرح عمدی حکم آن تعیین می گردد. ولی برای اجرای آن شروطی نیاز است که در ادامه به آن می پردازیم.
تفاوت قصاص با اعدام در چیست؟
مطابق با گفته های فوق حکم قصاص ممکن است به قتل نفس جانی اجرا گردد و یا بر قطع عضو محکوم علیه، ولی اعدام به معنای قتل نفس مجرم است.
قصاص مجازات جرایمی مستوجب می باشد ( به این منظور که جرایمی که شخص خود می داند جرم است و خلاف شرع دین باشد همانند زنا ) ولی اعدام در مجازات های حد و تعزیری و مستوجب نیز انجام می شود.
قصاص تنها به درخواست اولیای دم انجام می گیرد ولی اعدام برخی اوقات مدعی العموم خواهان برقراری حکم می شوند.
اعدام مجازاتی می باشد کلی که قتل و یا جرایم دیگر را شامل می شود ولی قصاص اینگونه نمی باشد.
شرایط قصاص
برای اجرای قصاص شرایطی نیاز است. و باید برای حکم این شرایط موجود باشد در اسلام حکم اجرای آن حکمی الزامی نمی باشد. و حتی بر عفو و بخشش بار ها تاکید گردیده است ولی قانون شرع اسلام برای احقاق حق کسی که حقی از وی ضایع گردیده است و مجازاتی برای مجرم و درس عبرت برای افراد دیگر حکم قصاص را معرفی نموده است.
شرایط اجرای حکم قصاص
تقاضای اولیای دم
در حالتی که جرم محرز شده باشد و اولیای دم تقاضای اجرای حکم آن را نمایند حتما حکم اجرا می گردد مگر اینکه با مجرم درباره ی پرداخت دیه به مصاحمه برسند و یا اینکه به طور کلی از حکم قصاص صرف نظر نمایند.
اذن ولی امر
در حالتی که ولی دم نباشند و یا به آن ها دسترسی نبود حاکم شرع یا ولی امر از جانب آن ها تقاضای قصاص می کنند. و یا پرداخت دیه را برای مجرم حکم می نماید.
اذن ولی دم
هنگام اجرای حکم قصاص بر روی مجرم ولی دم اگرچه تقاضای اجرای حکم را داشته باشند بایستی دوباره اذن به اجرای حکم نیز کنند.
پرداخت کردن دیه مازاد بر استحقاق
برخی اوقات در جرح عمد یا قطع عضو حکم بر پرداخت دیه صادر می گردد. قانون به این منظور دیه هر عضو و آسیب و جراحت را تعیین کرده است. اما اگر هزینه درمان و رسیدگی قراتر از دیه تعریف شده در قانون باشد مجنی علیه خواستار دیه مازاد می گردد.
ممنوعیت ایذاء جانی
گفتیم که معنای قصاص این می باشد که کاری را که مجرم بر روی شخص مسلمانی انجام داده است عینا روی او انجام داده بگیرد و عذابی را که مجنی علیه تحمل نموده مجرم نیز تحمل نماید ولی منظور از ممنوعیت ایذا این است که نباید عذاب زیادی را به مجرم تحمیل نمایند.
مواد قانونی در رابطه با شرایط قصاص
ماده ۲۱۹
مجرمی که محکوم به قصاص شده است اجرای حکم او بایستی با اجازه اما دم مقتول صورت بگیرد.
ماده ۲۲۰
پدر یا پدر بزرگ پدری فرزند خود را بکشند محکوم به حبس تعزیری و یا محکوم به پرداخت دیه به ورثه مقتول هستند و حکم اجرای آن انجام نمی گیرد.
ماده ۲۲۱
اگر شخص نابالغ و یا دیوانه به عمد فردی را به قتل برساند قتل خطای محض شناخته می شود. و قصاص نخواهد شد بلکه فردی از خانواده او که از نظر عقلی سالم باشد بایستی دیه قتل خطا را پرداخت نماید.
ماده ۲۲۲
اگر مجرمی شخص دیوانه ای را به قتل برساند قصاص نمی شود. بلکه دیه قتل را به وراث مقتول پرداخت نماید. و یا اگر باعث رعب و وحشت مردم جامعه شود. و یا باعث اخلال در نظم جامعه شود به حکم تعزیری علاوه بر پرداخت دیه به سه تا ده سال حبس محکوم می گردد.
ماده ۲۲۳
اگر شخص بالغی نابالغی را بکشد قصاص می گردد.
ماده ۲۲۴
اگر جرم قتل در حالت مستی مجرم رخ دهد محکوم به قصاص می شود مگر اینکه به دادگاه ثابت نماید که مستی کاملا اختیار و عقل او را زایل نموده است. و عمدا خود را برای انجام قتل مست نموده است. همچنین در حالتی که باعث جرم وی موجب اختلال در جامعه ایجاد رعب و ترس و وحشت دیگران با بیم تجری مرتکب شود به حبس تعزیری ۳ تا ۱۰ سال محکوم می گردد و بایستی دیه قتل را پرداخت کند.
ماده ۲۲۵
هنگامی که جرم قتل در خواب و در بی هوشی انجام گیرد. حکم قصاص صورت نمی گیرد ولی قاتل محکوم به پرداخت دیه به وراث مقتول است.
ماده ۲۲۶
شرعا کسی که مستحق کشتن نباشد ولی به دست کسی کشته شود حکم قصاص است مگر اینکه شخص مستحق کشته شدن مقتول را برای دادگاه ثابت کند.
نکته
- در قانون جدید مجازات اسلامی افرادی که زیر ۱۸ سال سن دارند حکم آن مردود میباشد.
- حکم مذکور بصورت حلق آویز نمودن یا صندلی الکتریسیته و یا با ضرب گلوله آتیشین اجرا می گردد. و اغلب اجرای حکم زمان طلوع آفتاب می باشد.
- اما دم مقتول می توانند خود شخصا خواهان اجرای حکم قصاص شوند و یا از راه وکیل پیگیر شوند.