فرجام خواهی
فرجام در لغت به معنی پایان، آخر و عاقبت است. فرجام خواهی از نظر قانون عبارت است از تشخیص انطباق یا عدم انطباق رای مورد درخواست فرجامی با موازین شرعی و مقرارات قانونی. دیوان عالی کشور وظیفه دارد تا برای اجرا کردن درست قوانین نظارت داشته باشد، پس در فرجام خواهی این مسئولیت مربوط به دیوان عالی کشور است. در این زمان، دیوان عالی کشور رای دادگاه ها را از این لحاظ مورد بررسی قرار می دهد و رای به اخص کلمه صادر نمی شود.
فرجامخواهی یکی از طرق فوقالعاده شکایت در امر حقوقی است که عبارتند از اعتراض شخص ثالث ، فرجامخواهی و اعاده دادرسی. قاعده جاری این است که حکمی که قطعی و لازم الاجرا می شود دیگر قابل تغییر و تحول نمی باشد اما فرجامخواهی خلاف قاعده می باشد و به همین سبب دارای شرایط ویژهای برای اعمال آن وجود دارد.
فرجام خواهی در امور مدنی
احکام دادگاه های بدوی که به علت عدم طرح اعتراض تجدید نظر قطعیت پیدا کرده اند، قابل فرجام خواهی نیستند. اما احکام این دادگاه ها در مواردی که خواسته آن ها وجه نقد بالای 20 میلیون ریال باشد و احکام راجع به اصل نكاح، فسخ نكاح، طلاق، حجر، وقف، ثلث، حبس و توليت قابل اعتراض این نوع فرجام می باشند. در مورد قرارهای دادگاه های بدوی نیز قرار رد یا ابطال دادخواست و قرار سقوط دعوا و عدم اهلیت دعوا، در صورتی که اصل حکمِ راجع به آن ها قابل فرجام خواهی باشند، امکان این اعتراض را دارند.
آرای دادگاه های تجدید نظر نیز قابل فرجام خواهی نیستند، مگر در مورد احکامی که راجع به اصل نكاح، فسخ نكاح، طلاق، حجر و وقف باشند و قرار های رد یا ابطال دادخواست (ابتدا در همان دادگاه تجدید نظر صادر شود) و قرار عدم اهلیت طرفین و قرار سقوط دعوا در صورتی که اصل حکم راجع به آن ها قابل فرجام خواهی باشند، امکان این اعتراض را دارند.
تفاوت فرجام خواهی و تجدید نظر خواهی
برای این که از آرای داده شده شکایت شود از روش خاص فرجام خواهی استفاده میکنند. در واقع روش شکایت اصلاحی، همان فرجام خواهی است. دیوان عالی کشور از جمله برترین سازمان های قضایی در ایران است و مرجعی برای طرف شوم در رسیدگی نیست تا بتواند قضاوت این پرونده را دوباره برعهده بگیرند. پس باید بدانید فرجام خواهی با تجدیدنظر خواهی متفاوت است و تجدید نظرخواهی روشی اصلاحی است.
شکایت های اصلاحی به آن دسته از شکایت هایی گفته می شود که زمانی که پرونده ای با اعتراض رو به رو می شود این پرونده از طرف دادگاه دیگری بررسی می گردد. البته این به معنی روش شکایت عدولی نیست و منظور از شکایت عدولی این است که پرونده بار دیگری در همان دادگاه مورد بررسی قرار گیرد و دادگاه می تواند در حکمی که دوباره صادر می کند از حکمی صادر شده قبلی خود عدول کند.
کدام قرارها قابل رسیدگی فرجامی هستند
- قرار ابطال یا رد دادخواست که از دادگاه صادر شده باشد.
- قرار سقوط دعوا یا عدم اهلیت یکی از طرفین دعوا.
- احکام راجع به اصل نکاح و فسخ آن، طلاق، نسب، حجر و وقف.
برگه های پیوست شده به دادخواست فرجام
- رونوشت یا تصویر مصدق (اوراقی که مطابقت آنها با اصل، از سوی دوایر مربوطه گواهی شده باشد) حکم یا قراری که از آن فرجام خواسته می شود.
- لایحه حاوی اعتراضات فرجامی.
- وکالتنامه وکیل یا مدرک مثبت سمت تقدیم کننده دادخواست فرجامی، در صورتی که خود فرجام خواه دادخواست نداده باشد.
مهلت فرجام خواهی
مهلت اعتراض فرجام خواهی 20 روز از تاریخ ابلاغ رای قابل فرجام است. این مهلت برای اشخاص مقیم خارج کشور 2 ماه است.
دقت داشته باشید که احکام قابل فرجامی که بیان کردیم به دلایلی در موارد خاصی امکان فرجام ندارند که برای آگاهی دقیق از امکان یا عدم امکان اعتراض فرجام خواهی در پرونده شما و همچنین آگاهی از جهات و دلایل و مدارکی که باید در اعتراض خود مطرح کنید، مشورت با وکیل ضروری می باشد.
آراء قابل فرجام
فرجامخواهی فقط از حکم و قراری می شود که توسط قانونگذار محترم احصاء شده باشد. بنابراین تمام آرا قابل فرجام نیستند بلکه :
1_ آرایی که به سبب عدم تجدیدنظرخواهی قطعی شدهاند ، مانند : حکمی که خواستهی آن بیش از 20 میلیون تومان باشد ، حکمی که مربوط به اصل نکاح، طلاق و نسب و … باشد.
2_ آرایی که از مجرای دادگاه تجدیدنظر به قطعیت رسیده است و باز نیز قابل اعتراض فرجامی میباشند ، مانند : حکم راجع به اصل نکاح ، طلاق و نسب و…
آرای غیرقابل فرجام
قرارهای دادگاه درصورتی می توانند قابل فرجام باشند که حکمی که صادر می شود مربوط به اصل دعوا قابل فرجام باشد. پس در همه مواردی که حکم در مورد اصل دعوای فرجام ناپذیر باشد قراری در خصوص این دعوا صادر می شود، فرجام پذیر نخواهد شد . احکام غیر قابل فرجام که قانون گذار آن ها را بیان کرده است عبارتند از:
- احکام مستند به اقرارهای قاطع در دادگاه : اقرارهای قاطع در دادگاه غیر قابل فرجام اند زیرا در جلسه ای رسمی صورت گرفته اند که خود قاضی در آن ها حضور داشته است.
- احکامی که به نظر یک و یا چند کارشناس مستند است : این گونه از احکام زمانی که طرفین رای آن ها را قاطع دعوا به صورت کتبی قرار داده باشند جز احکام غیر قابل فرجام خواهند بود.
- احکام مستند به سوگند قاطع دعوا : سوگند قضایی و یا همان سوگند قاطع دعوا این است که خواهان دلیل کافی را نداشته باشد و شرایط لازم را نیز دارا نباشد و هم چنین نیز ادعای خواهامن توسط خوانده انکار شود. در این صورت باید خواهان در این زمینه درخواست دهد و منکر ادای سوگند شده و براساس آن ها حکم آن صادر شود .
- احکامی که حق فرجام خواهی ندارند: آن دسته از احکامی که طرفین حق فرجام خواهی خود را در رابطه با آن ها ساقط کرده باشند قابلیت این فرجام را ندارند.
- احکام راجع به متفرعات دعوا : چنان چه احکامی که راجع به اصل دعوا باشند قابلیت رسیدگی فرجامی را نداشته باشند متفرعات دعوی نیز قابل فرجام نخواهند بود. منظور از متفرعات دعوا همان حقوقی هستند که علاوه بر اصل خواسته می توانند مطالبه شوند و البته این مطالبه نیاز ندارد تا اقامه دعوای مستقلی صورت گیرد و تنها با درخواستی که در دادخواست اصلی صورت می گیرد دادگاه به آن ها حکم می دهد.
- احکامی که به دلیل قوانین خاص قابلیت فرجام خواهی ندارند.
انواع فرجام خواهی
فرجام خواهی به دو دسته تقسیم می شود که عبارتند از :
الف ) فرجام خواهی در مهلت معین: این نوع از فرجام توسط محکوم علیه صورت می گیرد. و اگر حکم قابل فرجام صادر شده باشد و علیه یکی از طرفین باشد هر کدام از آن ها می توانند در مهلت معین آن ها برای فرجام خواهی اقدام کنند. این نوع از فرجام خواهی را اصلی می نامند.
ب) فرجام خواهی در خارج از مهلت مقرر: همان طور که گفتیم برای این فرجام مهلت معینی وجود دارد حال اگر فرد در این مدت زمان معین اقدامی برای این فرجام نکرده باشد و یا به هر دلیلی برای قرار رد درخواست فرجامی صادر شده باشد و یا قطعی شده باشد و درنهایت ذی نفع ادعا کند که حکم با شرع و قانون مخالفتی دارد می تواند درخواستی را به دادستان کل کشور ارائه دهد و برای رسیدگی فرجامی اقدام کند.